De energiebalans achterhaald?

We worden decennia lang gehersenspoeld met het idee dat een beetje meer bewegen en minder eten, leidt tot gewichtsverlies. Hoe kan het dan dat we met zijn allen toch steeds dikker worden? We weten toch hoe we op gewicht moeten blijven? De energiebalans verklaart alles. Wat er in gaat en niet gebruikt wordt, zorgt voor overgewicht. Zo klaar als een klontje, we doen het helemaal zelf, eigen schuld, dikke bult.

Of niet soms?

De energiebalans is inderdaad een logische gedachte en deze klopt gedeeltelijk. Als je meer eet dan wat je lichaam gebruikt, word je inderdaad dikker, maar het is allemaal niet zo simpel als het lijkt. Er zit een adder onder het gras. Nou ja, was het maar één adder, het is een ware slangenkuil!

Om te beginnen maakt het nogal uit wát je eet. Niet alle brandstof wordt in het lichaam op dezelfde manier verwerkt. Normaliter kun je vetten, koolhydraten en eiwitten gebruiken om energie van te maken, maar elke brandstof heeft zijn eigen proces (wat niet bij iedereen even goed hoeft te functioneren). Om dan al deze energiebronnen met dezelfde meeteenheid (calorieën) te meten vind ik onlogisch. Een calorie is een energie-eenheid die gebruikt wordt om de hoeveelheid energie in voedsel aan te geven, waarbij gekeken wordt naar de gemiddelde hoeveelheid energie die nodig is om een gram water met één graad te verwarmen.

Werkt het verbrandingssysteem van de mens dan net zoals het verwarmen van water? Misschien heb ik ergens niet goed opgelet, maar ik begrijp het niet. Een glucosemolecule levert aeroob (met zuurstof) veel meer energie dan anaeroob (zonder zuurstof). Vetten kunnen alleen met zuurstof verwerkt worden en leveren de meeste energie. Ook eiwitten kunnen als brandstof gebruikt worden, maar dat is minder wenselijk, die wil je graag behouden voor de opbouw van je lichaam. De verschillende brandstoffen zijn daarom niet zo maar met elkaar te vergelijken. Het effect van de ene calorie is dus niet gelijk aan het effect van een andere calorie. Mensen die overstappen op een koolhydraatbeperkt dieet kunnen dit beamen. Zij eten meer vet (=meer calorieën) en minder koolhydraten en vallen toch af.

Een teveel aan koolhydraten wordt omgezet in vet. Waarom worden die koolhydraten dan niet gewoon gebruikt om energie van te maken? Dat zou zo prettig zijn! Maar dat lukt niet altijd. De belangrijkste spelbreker hierbij is het immuunsysteem, wat vooral glucose als energiebron gebruikt. Als het immuunsysteem veel brandstof nodig heeft (bij een ontsteking) zal het lichaam ervoor kiezen om de spieren tijdelijk minder toegankelijk te maken voor glucose (insulineresistentie), om zo meer glucose voor het immuunsysteem over te houden. Als deze ontstekingsreactie lang duurt, krijg je vanzelf zin in zoet omdat ook het brein graag glucose gebruikt. Er ontstaat een strijd om brandstof met als gevolg dat de spieren de suikers niet kunnen gebruiken. Je wordt moe en je hebt zin in zoet, waar dat toe leidt hoef ik niet uit te leggen.

En ja, ik weet het, wetenschappelijk onderzoek laat soms andere conclusies zien, maar ik vraag me af of die onderzoeken worden gedaan met gezonde mensen of met mensen die iets mankeren (en wat mankeren zij dan?). Naar mijn idee is het bijna niet te doen om onderzoek te doen met groepen mensen terwijl je niet precies weet waar het mis gaat in hun individuele stofwisseling. Bovendien wordt er in onderzoek nooit gekeken naar de samenhang van het hele systeem, dat is namelijk veel te ingewikkeld, daar heb je kennis en inzicht van alle systemen voor nodig. Ik weet wel dat mijn eigen lichaam (net als dat van een groot deel van mijn cliënten van de afgelopen 20 jaar) heeft laten zien dikker of slanker te worden bij een gelijk voedselpatroon. Ik weet dat ik pas gewicht verlies als mijn immuunsysteem tot rust komt (als mijn darmen helen) en dat ik zwaarder word bij een ontsteking in mijn darmen. En nee, ik hoef niet aan de leugendetector, ik snoep en drink niet stiekem.

Er zit nog een adder onder het gras. Het is niet eenvoudig om vast te stellen hoeveel energie je lichaam gebruikt. Het energieverbruik hangt namelijk niet alleen af van hoeveel je beweegt. Je metabolisme, ofwel je energieproductiecapaciteit is bepalend voor wat je verbruikt. De energieproductiecapaciteit in de cellen is voor een deel genetisch bepaald, maar er zijn veel factoren die het proces kunnen verstoren. Denk daarbij aan oxidatieve stress, toxische stoffen, virussen, hormonen en dergelijke. Wanneer de mitochondriën goed werken kun je vet verbranden en wordt de stofwisseling versneld. (Met een snelle stofwisseling kun je veel meer eten dan met een trage stofwisseling.) Wanneer je mitochondriën en je schildklier niet meewerken heb je het koud en ben je moe, dat scheelt nogal in je energiegebruik en dus ook in hoeveel je kunt eten.

Met name in de laatste 50 jaar is er veel veranderd in de wereld waardoor ons lichaam niet meer zo functioneert als voor die tijd. Als voorbeeld geef ik het gebruik van antibiotica, waarmee bij veel mensen de darmflora om zeep geholpen is en het is maar de vraag of die zich weer vanzelf herstelt. Als moeder geef je die flora door aan je kinderen bij de geboorte, zij starten dan al met minder goede bacteriën in de darmen om het immuunsysteem optimaal te laten werken. In feite zetten we daarmee de deur open voor pathogenen; bacteriën en parasieten, met een ontstekingsreactie als gevolg.

Als het immuunsysteem (of het brein) meer brandstof nodig heeft en je lichaam schreeuwt om zoet kun je dat niet negeren!Tegelijkertijd zul je geen zin hebben om te bewegen, je gaat tenslotte geen energie verspillen aan bewegen bij een brandstoftekort. Vervolgens kan de schildklier trager gaan werken omdat je ook zeker geen energie zult verspillen aan de warmteproductie.

Oergezond-gezondheidsdeskundigeHet idee dat obese mensen geen ruggengraat hebben slaat dus nergens op. Hun eet- en bewegingsgedrag is het gevolg van de behoefte van hun lichaam, een instinctmatige reactie. Ga daar maar eens tegenin met wilskracht en discipline! Als het je wel lukt om met discipline en eindeloos hongeren een killerbody te krijgen, je haar uitvalt van ellende en je immuunsysteem te weinig brandstof heeft, kom je van de regen in de drup. Want het merendeel van de mensen valt na verloop van tijd weer terug in het oude patroon. En hoe komt dat? Niet omdat zij slap zijn, of omdat de verleidingen om ons heen te groot zijn. Dat heeft alles te maken met de onderliggende problematiek die je niet oplost en misschien wel verergert met lijnen. Een echt gezond mens heeft geen behoefte aan zoet en vet eten en heeft daarom geen last van verleidingen. Geen wonder dat de meeste afvalprogramma’s gedoemd zijn om te mislukken.

Giel Beelen heeft vorige week gezegd wat bijna iedereen denkt; dat dikke vrouwen niet goed voor zichzelf zorgen. Welnu, ik ben er klaar mee. Onze hele cultuur is gericht op slank, fit en gezond zijn. Een gezond en fit lichaam heb je zelf in de hand, als dat niet lukt, ben je een loser. Deze boodschap horen we zelfs van ‘deskundigen’! (Zij die het zelf niet hebben ervaren, weten niet wat het is.) Opmerkingen als:”Je bent niet eerlijk over wat je allemaal eet, of elk pondje gaat door het mondje” zijn wat mij betreft niet meer van deze tijd.

‘Shaming en blaming’, ofwel vingerwijzen, is denigrerend, invaliderend en demotiverend. Het ongenuanceerd vasthouden aan de energiebalans draagt niet bij aan het zelfvertrouwen van mensen met overgewicht. Om werkelijk iets te veranderen zul je mensen moeten uitleggen hoe het werkt. Niet om hen een excuus te verschaffen om zich ergens achter te kunnen verschuilen, maar om hen te laten beseffen dat ze niet schuldig zijn als ze te dik zijn. Je bent echter wel verantwoordelijk voor of (en de manier waarop) je het probeert op te lossen. En echt, met de juiste aanpak kun je het lichaam weer op weg helpen naar gezondheid. Dat is alleen niet zo simpel als overal wordt voorgesteld.
Bij Totalbodyprogram kijken we samen wat het beste werkt voor jou lichaam.
www.totalbodyprogram.nl

Yvonne van Stigt, Master in de klinische Psycho Neuro Immunologie.